De toestand van onze wereldeconomie is niet te vergelijken met enige andere periode in de geschiedenis. De ecosystemen op Aarde zijn er bijzonder slecht aan toe, sommige staan op het punt in te storten¹. Een groot aantal samenlevingen krijgt met polarisatie en fragmentatie te maken, en bijgevolg met onstabiele regeringen. Wereldwijd verschuiven we van van een neoliberaal economisch stelsel – dat zichzelf aan het ondermijnen is door toenemende instabiliteit, ongelijkheid en milieu-effecten – naar een nog onbepaald stelsel, maar een met waarschijnlijk meer dirigisme en economische integratie binnen ideologische blokken.

Omgaan met de ‘polycrisis’: een nieuwe realiteit voor beleggers

We worstelen met wat experts een ‘polycrisis’ noemen: een samenloop van kritieke risico’s in economische, ecologische en maatschappelijke systemen, die samen tot een hoger niveau van fundamentele onzekerheid leiden². Anders dan in vroegere decennia zijn de crisissen van vandaag nauw met elkaar verweven, van klimaatdreigingen tot sociale fragmentatie en geopolitieke verschuivingen.

Die polycrisis vraagt om een fundamenteel andere beleggingsaanpak. Een van de redenen waarom de polycrisis van globale aard is, zien we terug in de financiële markt van vandaag: die is sterk geglobaliseerd en kent sterke onderlinge verbindingen. De impact van kantelpunten – drempels waarbij kleine veranderingen watervalgewijs vaak onomkeerbare verschuivingen veroorzaken – vraagt om inzicht en aanpassingsvermogen bij elke beleggingsbeslissing, omdat ze de financiële markten steeds sneller beïnvloeden. De juiste zet kan tot buitengewone rendementen leiden, terwijl een foute beslissing een portefeuille kan blootstellen aan onverwachte kwetsbaarheden.

Kantelpunten in beeld

In ecosystemen en maatschappelijke en economische systemen kunnen kantelpunten tot onomkeerbare veranderingen leiden, die de toestand van een systeem verbeteren of verslechteren. Deze verschuivingen kunnen een sterke belegging waardeloos maken of een zwakke belegging tot een succes maken.

Zoals je ziet in de onderstaande illustratie, is een kantelpunt een kritieke drempel waarbij een systeem onder externe druk veerkracht verliest, wat leidt tot aanhoudende veranderingen richting een nieuw evenwicht³. Een traditionele beleggingsanalyse gaat uit van lineaire groei met enige onzekerheid, zoals te zien in (a). In een periode van polycrisis is er echter meer kans op niet-lineaire veranderingen.

Systeemverschuivingen kunnen voortvloeien uit externe schokken, zoals natuurrampen of politieke omwentelingen, of uit geleidelijke druk zoals klimaatverandering. Ook interne dynamieken, zoals afnemende sociale cohesie of stagnerende productiviteit, kunnen een systeem destabiliseren. In sommige gevallen, zoals te zien in (b), duwen deze krachten het systeem naar een betere toestand, onder impuls van innovatie of verschuivende sociale normen.

Systemen kunnen ook stabiel blijven in de tijd, zoals in (c), en bestand zijn tegen externe druk. Maar zodra de veerkracht wegvalt, zoals in (d), treedt destabilisatie op. Herstel is dan nog steeds mogelijk, maar een verdere afbrokkeling van de veerkracht kan tot een nieuw, minder gunstig evenwicht leiden, zoals in (e). Voorbeelden hiervan zijn biodiversiteitsverlies, klimaatverandering of maatschappelijke instorting.

Wat staat ons te wachten?

Ecosystemen naderen kritieke kantelpunten, met een risico op instorting als ze te zwaar onder druk komen te staan⁴. Dit kan tot natuurrampen en het verlies van onmisbare ecosysteemdiensten leiden – denk  aan water- en luchtzuivering – waardoor de economische stabiliteit in het gedrang komt, want 55 % van de economische activiteit is afhankelijk van de natuur⁵. De gevolgen van klimaatverandering zijn ernstiger dan verwacht, waarbij armere landen onevenredig zwaar worden getroffen⁶ en de kans op systeemstoringen zoals 'climate flickering’ – vroege signalen van een systeeminstorting – toeneemt7.

Er bestaan gelijkaardige risico’s voor maatschappelijke systemen, waar stabiele instellingen en sociaal kapitaal essentieel zijn voor het maatschappelijk en economisch welzijn. Hoewel het belang van sociaal kapitaal wordt beklemtoond in de Nobelprijs van 2024, zijn er bewijzen dat dit in een groot aantal westerse landen aan het afbrokkelen is⁸.

Kantelpunten in maatschappelijke systemen, die positief of negatief kunnen zijn, hebben ook ingrijpende gevolgen voor de economische welvaart⁹. Samen onderstrepen die dynamieken de nood aan dringende actie om de risico’s te temperen en de veerkracht te bevorderen.

Is er ook goed nieuws?

Niet alle aspecten van de huidige wereldsituatie zijn negatief. Technologische kantelpunten, wanneer nieuwe technologieën matuur zijn en beter presteren dan oudere alternatieven, kunnen tot exponentiële groei leiden en soms oplossingen bieden voor ecologische uitdagingen. Zo kunnen de transitie naar hernieuwbare energie, naar elektrisch transport en batterijopslag een fossielvrije economie creëren.

Maar technologisch succes hangt ook af van maatschappelijke aanpassing. Maatschappelijke kantelpunten, aangedreven door positieve feedback-loops, kunnen veranderingen versterken en aanzienlijke verschuivingen teweegbrengen in maatschappelijke gedragingen, normen en beleid, bijvoorbeeld in de richting van decarbonisatie¹⁰. Beleggen in diverse transities kan beleggers helpen om van de voordelen van oplossingen te profiteren en tegelijkertijd veerkracht op te bouwen tegen negatieve schokken. Door te investeren in ondernemingen die niet afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen, kunnen ze bijvoorbeeld hun blootstelling aan transitierisico’s verlagen en zich in groeimarkten positioneren.

Wat betekent dit voor beleggers?

Beleggers moeten zich aan het polycrisistijdperk aanpassen door op twee prioriteiten te focussen: 1) de risico’s van negatieve kantelpunten beperken en 2) inspelen op positieve kantelpunten op lange termijn. In tegenstelling tot vroeger zijn de risico’s van vandaag niet meer puur economisch maar  steeds meer ecologisch en maatschappelijk van aard¹¹. Voor een doeltreffend risicobeheer moeten niet-duurzame praktijken – zoals ontbossing, vervuiling en mensenrechtenschendingen – nu uit portefeuilles worden uitgesloten. Niet vanwege overwegingen op het vlak van ecologische, sociale en governance factoren (ESG ), maar als noodzaak om systemische kwetsbaarheden te vermijden. Dit is nu noodzakelijker dan ooit: de kantelpunten komen snel dichterbij, waardoor overmatige blootstelling aan dit type risico’s tot grote verliezen kan leiden.

Voor beleggers komt het erop aan na te gaan waar die kantelpunten liggen en op de gevolgen ervan te anticiperen. De strategie van Triodos Investment Management focust op twee belangrijke aspecten. Enerzijds helpen om kritieke negatieve kantelpunten te voorkomen: beleggingen vermijden die aan niet-duurzame praktijken zoals fossiele brandstoffen gekoppeld zijn. En anderzijds het potentieel aan duurzame transities maximaliseren, en dus op zoek gaan naar transformatiekansen op lange termijn, die bijdragen aan maatschappelijke verandering, zoals hernieuwbare energie en energieopslag. 

Hoewel geen enkele belegger zich volledig tegen systemische risico’s kan beschermen, helpt deze strategie om die risico’s tot een minimum te beperken en actief aan duurzame oplossingen te werken. Dit zijn vijf  belangrijke transities binnen deze aanpak:

• Voeding
  Beleggen in duurzame landbouw en voedselproductie met het oog op voedselzekerheid en beperking van de milieu-impact.
• Hulpbronnen
  Circulaire economieën en efficiënt gebruik van hulpbronnen ondersteunen om afval en vervuiling tegen te gaan.
• Energie
  Hernieuwbare energie en schone technologieën bevorderen om industrieën koolstofvrij te maken en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen.
• Maatschappij
  Inclusiviteit, gelijkheid en institutionele stabiliteit bevorderen om veerkrachtige maatschappelijke systemen uit te bouwen.
• Welzijn
  Beleggen in gezondheid en welzijn om de levenskwaliteit te ondersteunen in een veranderende wereld.

Dankzij deze holistische, op transitie gerichte strategie kan Triodos IM zowel op de risico’s als op de opportuniteiten inspelen binnen de huidige polycrisis. Selectieve beleggingen in domeinen die vatbaar zijn voor positieve kantelpunten, komen duurzame systemen ten goede, terwijl de blootstelling aan negatieve verstoringen wordt beperkt.

Deze ‘kantelpuntbenadering’ vormt een blauwdruk voor beleggingen in een tijd van radicale verandering. Ze draait rond de opbouw van veerkracht, het benutten van groeimogelijkheden en het vormgeven van een toekomst waarin kritieke negatieve kantelpunten worden vermeden. Voor beleggers is dit meer dan een strategie: het is een manier om onzekerheid om te zetten in transformerend potentieel, zodat de wereld waarin we vandaag beleggen er een is die we morgen met trots achterlaten.