In 2024 zal de economische groei wereldwijd gemiddeld zakken tot 3 %, zo valt te lezen in de Economic Outlook van Triodos Bank. En in het huidige economische model volstaat een schamele groei van 3% niet om de honger naar groei te stillen, stelt Stegeman. “Maar laten we wel wezen: 3%, dat is nog steeds ongeveer de grootte van de wereldeconomie in 1970. Volgend jaar krijgt onze planeet dus plots die extra hoeveelheid economische activiteit te verduren.”

We zitten in een groei-keurslijf

De economie heeft groei nodig, maar die groei duwt ook ons klimaat richting enorme catastrofes, met verstrekkende gevolgen voor mens en dier. "We naderen de grenzen van wat deze aarde aankan. En op het gebied van biodiversiteit en klimaat hebben we die grenzen al overschreden," zegt Stegeman.

Als gevolg daarvan kan de economie niet langer welvaart en welzijn bieden voor iedereen. Toch houden we vast aan de mantra van groei. "We zitten in een groei-keurslijf omdat we onze economie volledig hebben afgestemd op groei. Zonder winstgroei met dubbele cijfers beginnen aandeelhouders te mopperen, schieten belastinginkomsten tekort om escalerende begrotingen en schuldenlasten te financieren, gaan er minder investeringen naar innovatie en ontstaan er spanningen tussen werknemers en werkgevers om de magere groei te delen."

Als er geen of te weinig groei is, zal het systeem barsten. Dat voelen we nu en dat zal in de komende magere jaren alleen maar toenemen, stelt Stegeman. Een vergrijzende bevolking en een arbeidsproductiviteit die niet of nauwelijks groeit, zetten een rem op de groei in Europa. Normaal gesproken zouden regeringen de schulden laten oplopen om geld in de economie te pompen. Maar de schulden zijn al sterk gestegen in reactie op Covid, en is weinig ruimte voor dit scenario. "We moeten onze economie loskoppelen van groei. Dat maakt het economische systeem stabieler en opent de weg naar een wereld waarin mensen zelfs over 50 jaar nog een toekomst hebben."

Naar een post-groeimodel

Stegeman pleit daarom voor een post-groei-economie. "Een economie met minder groeiprikkels, minder materiële groei, meer tijd voor elkaar en minder ecologische schade. Dit is geen politiek programma, maar een pragmatisch economisch beleid in tijden van toenemende schaarste."

Triodos Bank speelt een actieve rol in die transformatie. Stegeman: “Wij tonen aan dat een economie zonder perverse groeiprikkels mogelijk is. Je kunt dat bereiken door de institutionele structuur te veranderen, de overconsumptie terug te dringen, de incentives voor bedrijfswinsten te veranderen, de veiligheid van werknemers te verhogen en de druk van het financiële systeem om te groeien te verlagen."

Stegeman geeft het eenvoudige voorbeeld van een koelkast die evenveel kost maar tweemaal zolang meegaat. “Dat zou enorme maatschappelijke voordelen opleveren. Toch maken de meeste bedrijven liever apparaten met een korte levensduur. Het wordt ook alsmaar moelijker en duurder om apparaten te repareren. Hoe langer de levensduur van een koelkast, hoe lager de winst en omzet van de koelkastenfabrikant. Dat moet – en kan – veranderen.”

Naar een andere manier van belastingheffing, eigendom en financiering

Eén concrete stap bestaat erin het belastingsysteem aan te passen. Momenteel hebben overheden voordeel bij economische groei omdat ze vooral belastingen heffen op inkomsten uit arbeid en op winsten. Beide zijn afhankelijk van groei. Stegeman: “De belastingen meer baseren op vermogen, vervuiling door bedrijven en CO₂-emissies, zal de groeiverslaving van overheden verminderen en tegelijk bijdragen aan duurzaamheid.”

Stegeman: “We moeten ook naar de eigendomsrechten kijken. Momenteel zijn die volledig in handen van kapitaalverschaffers die alleen focussen op rendement, waardoor bedrijven voornamelijk kortetermijnwinsten nastreven. Bij coöperaties bijvoorbeeld wordt er met andere belangen en belanghebbers rekening gehouden.”

De financiële sector moet bij het financieren van activiteiten ook afstappen van groei en meer kijken naar positieve effecten en duurzaamheid in de reële economie, stelt Stegeman. "Dit is moeilijk omdat veel bedrijven met achterhaalde bedrijfsmodellen nog steeds op de balansen van banken staan of in beleggingsportefeuilles zitten. Proberen deze bedrijven duurzamer te maken door dialoog of engagement is simpelweg een keuze voor kortetermijnwinsten. Je kunt de pijn van afschrijvingen uitstellen, maar we zitten nu op een dood spoor en de muur waar we tegenaan lopen is keihard."

Post-groei economie biedt kansen

Wat betekent een post-groeiwereld voor werknemers en kredietverstrekkers? In een post-groeimodel zullen fossiele brandstoffen verdwijnen, net als andere vervuilende sectoren. Stegeman: "De overgang zal zeker leiden tot banenverlies. Je zult werknemers in die sectoren zekerheid moeten bieden. Maar duurzamere activiteiten zullen ook nieuwe banen creëren die bijdragen aan het geluk en welzijn van mensen."

Het aanbieden van een andere ondersteuning voor werknemers die nu afhankelijk zijn van jaarlijkse inkomensgroei (om stijgende kosten te betalen), zoals een basisloon, is ook noodzakelijk. "We moeten mensen ook een ander perspectief bieden, een leven met meer vrije tijd, meer welzijn en een eerlijkere verdeling van welvaart. Niemand zegt op zijn sterfbed dat hij of zij zo genoten heeft van het winkelen in grote goedkope warenhuizen."

Voor kredietverstrekkers zijn er nog genoeg mogelijkheden om rendement te behalen. Stegeman: "Dat er op macroniveau geen groei is, betekent niet dat er nergens groei is. Die is er wel in bedrijven en sectoren die mee koers zetten naar een duurzame economie. Die sectoren moeten worden opgeschaald. Die bedrijven zullen nog steeds winst maken, maar zonder perverse prikkels voor kortetermijnwinst. Groei mag niet langer de belangrijkste drijfveer zijn. Laten we afstappen van de groeiverslaving en ons meer richten op collectieve belangen. Ik hoop dat we bij Triodos Bank laten zien dat dit mogelijk is."