Als iedereen ter wereld zoals wij zou leven, zou op die dag de wereld evenveel geconsumeerd hebben als wat de aarde aan natuurlijke rijkdommen op een jaar produceert. En zouden we elk jaar 4,4 aardes nodig hebben. Meer consumeren dan wat de aarde kan voorzien – dit heet overshoot – betekent dat we ecosystemen aantasten. Met alle gevolgen van dien voor toekomstige generaties.

Hoe later, hoe beter

Er is een enorme ongelijkheid in hoeveel grondstoffen en energie per persoon wordt gebruikt, zowel binnen als tussen landen. Hoe duurzamer en evenwichtiger een land grondstoffen consumeert, hoe later in het jaar de Overshoot Day er valt. Sommige landen, zoals Qatar en Luxemburg, hebben hun Overshoot Day al in februari bereikt, terwijl Jamaica, Ecuador en Indonesië hun natuurlijke rijkdommen tot in december op peil houden.

Hoe wordt de overshoot datum bepaald?

In het kort combineert de overschrijdingsdag berekeningen van de ecologische voetafdruk en de biocapaciteit van de wereld. Eerst worden gegevens verzameld over de totale hoeveelheid grondstoffen die door economieën over de hele wereld worden gebruikt. De biocapaciteit die nodig is voor al deze grondstoffen wordt vervolgens berekend door het biologisch productieve areaal op te tellen voor 5 soorten gebruik die elkaar uitsluiten: voedselproductie, vezelproductie, houtproductie, absorptie van broeikasgasemissies en het onderbrengen van infrastructuur. Op deze manier geeft de ecologische voetafdruk antwoord op de vraag: "hoeveel biologisch productief areaal is nodig om de vraag van mensen naar producten en diensten uit de natuur te hernieuwen?

De drijvende kracht achter de ecologische voetafdruk is uiteindelijk zowel de kwantiteit als de kwaliteit van de consumptie. Als we bijvoorbeeld vanaf morgen allemaal twee keer zo veel gaan eten, zou dat het land verdubbelen dat nodig is om ons voedsel te verbouwen. Tegelijkertijd zorgt de overstap naar een plantaardig dieet ervoor dat er veel minder hulpbronnen nodig zijn voor de voedselproductie; zowel het land dat wordt gebruikt voor het verbouwen van het voedsel als het land dat wordt gebruikt voor het absorberen van de emissies van de voedselproductie (Theurl et al¸ 2020). Enkele andere vormen van consumptie die bijdragen aan een vroegtijdige overconsumptie van de biologische hulpbronnen van de aarde zijn met name de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen voor energie, verspilling van hulpbronnen (fast fashion, plastic voor eenmalig gebruik, vroegtijdig weggooien, geen hergebruik), vernietiging van biodiversiteit en habitats door veranderingen in landgebruik, en hoge emissies van industriële processen.

De grafiek hieronder laat zien wanneer de Belgische Overshoot Day plaatsvond aan de hand van de consumptie in elk jaar sinds 1960. Hoe hoger de blauwe lijn komt, hoe later de Overshoot Day valt, en hoe beter dat is. Hieruit blijkt dat wij ons eerlijke deel van de koek aan natuurlijke rijkdommen al sinds 1960 vrij ruim overschrijden. Tussen 1960 en 2000 viel de datum steeds vroeger in het jaar en sindsdien bleef hij min of meer gelijk.

Systeemverandering nodig 

Die stagnering is geen goed nieuws. Ook trage verbetering is dat niet. Om een stabiel ecosysteem te vrijwaren, waar het menselijk leven uiteindelijk van afhangt, zou de Overshoot Day opnieuw naar december moeten opschuiven en zelfs naar het nieuwe jaar, want dat zou betekenen dat de overconsumptie ten einde komt. Daarvoor moeten we veel minder grondstoffen, land en energie consumeren.

Om onze grondstoffenconsumptie naar een duurzaam niveau terug te brengen, moeten we onze economie fundamenteel herdenken. De ecologische voetafdruk laat zien dat een echt duurzaam leven leiden meer inhoudt dan overschakelen naar elektrische SUV’s, biologisch rundsvlees en op de nuluitstoot-knop drukken bij het boeken van de vliegreis. Als we echt de transitie willen maken naar duurzaam leven, moeten we manieren vinden om de vraag naar natuurlijke rijkdommen terug te dringen. De uitdaging is dan om een hoog niveau van menselijk welzijn voor de hele wereldbevolking te bereiken met een grondstoffengebruik dat veel lager ligt dan wat we nu kennen in de landen met hoogste bnp per capita.

De rijkste mensen ter wereld zijn verantwoordelijk voor een buitensporig deel van de uitstoot van broeikasgassen en van het gebruik van grondstoffen. Ze consumeren collectieve zaken ruimschoots boven wat ze nodig hebben voor hun welzijn. Als we een wereldwijd duurzaam en eerlijk gebruik van grondstoffen willen bereiken, dat menselijk welzijn en bloeiende samenlevingen oplevert, is het cruciaal dat we iedereen een eerlijk dele van deze wereldwijde ‘commons’ toekennen. Dit kan alleen snel worden bereikt door de consumptie van de extreem rijken drastisch te verminderen.

Veruit de meeste mensen in westerse landen verbruiken natuurlijke rijkdommen op een niveau dat niet duurzaam is. Je kunt jouw persoonlijke ecologische voetafdruk inschatten via Ecological Footprint Calculator. Daaruit kun je afleiden dat keuzes in levensstijl een groot verschil kunnen maken voor je ecologische voetafdruk. Maar behalve door individuele keuzes wordt de Overshoot Day in ons land ook bepaald door het gebruik van grondstoffen door de overheid en bedrijven. Het verminderen van ecologische voetafdrukken kan dus niet alleen een kwestie van individuele actie zijn. Er is een systeemverandering nodig.

Wat wij doen om de datum op te schuiven

Hoe wenden wij geld aan voor systeemverandering? Ten eerste sluiten we een brede waaier aan sociaal en milieuschadelijke praktijken uit van financiering, van producenten van fossiele brandstoffen tot bedrijven die betrokken zijn bij illegale ontbossing of controversiële houtkapactiviteiten in beschermde gebieden.

Ten tweede selecteren we voor onze leningen en investeringen organisaties die een positieve impact hebben op de maatschappij en het milieu, meer bepaald op vijf transitie's: energie, voedsel, grondstoffen, maatschappij en welzijn. Tegelijk werken we aan onze ambitie om uiterlijk in 2035 netto-nul-uitstoot te bereiken.

Ten derde wegen we op het beleid en op regelgeving om die vijf transities aan te zwengelen. We proberen het speelveld voor duurzame organisaties gelijk te maken door te pleiten voor veranderingen in de regelgeving. Een recent voorbeeld is onze steun voor een wereldwijd non-proliferatieverdrag voor fossiele brandstoffen, om de uitfasering van fossiele brandstoffen te versnellen.

Met deze acties hopen we samen met onze gemeenschap van gelijkgezinde individuen en organisaties bij te dragen aan een duurzamere samenleving. Als we erin slagen om deze transities samen met de samenleving als geheel te realiseren, kunnen we samen Overshoot Day de geschiedenisboeken in sturen.