Soms begrijp ik het gewoon niet. Ondanks groeiend bewijs van onze schadelijke invloed op klimaat en biodiversiteit, proberen sommigen de ernst van het probleem te bagatelliseren. Ze wijzen geruststellend op ‘enorme innovatie’ als een soort deus ex machina. Of ze beweren dat radicale oplossingen ongewenst zijn omdat mensen geen zin hebben in verandering.

Het klimaatprobleem wordt tegenwoordig doorgaans wel erkend. Ook de noodzaak van actie wordt meestal ingezien. Maar van enige urgente actie is geen sprake. Men vertrouwt blindelings op het huidige economische systeem om de oplossingen te bieden, terwijl dit ons juist tot dit kritieke punt heeft gebracht. Het geloof dat de opwarming van de aarde en het verlies van biodiversiteit kunnen worden tegengegaan door innovatie en markten alleen, is geruststellend voor hen die tevreden zijn met hun huidige levensstijl enaantrekkelijk voor hen met belangen in vervuilende industrieën. Maar het is een fundamenteel verkeerd uitgangspunt. Het is als een verhaaltje voor het slapengaan dat onsgerust moet stellen. Het monster van de klimaatcrisisligt wel degelijk onder ons bed, klaar om toe te slaan zodra het licht uit is. 

Profeten en tovenaars 
 

En dan komt er een 'objectieve' beschouwer vertellen die uitlegt dat we in deze discussie te maken hebben met 'profeten' (die verklaren dat we radicale verandering nodig hebben – vaak uitgelegd als doemdenkers) en 'tovenaars' (mensen die echt vertrouwen op innovatie als oplossing en denken dat alles te alarmerend is), daarbij verwijzend naar het bekende boek van Charles Mann, waarin hij ingaat op twee concurrerende theorieën over de toekomst van de landbouw, de bevolking en het milieu. Keurig zwart-wit uitgelegd en dus makkelijk te begrijpen. 

Dit is echter bezijden de realiteit, zoals het boek van Mann ook benadrukt. Ik ben een fervent voorstander van innovatie en oplossingen; de vooruitgang van de mensheid getuigt van onze drang hiernaar. We moeten echter ook erkennen dat niet alle innovaties die we bedenken de oplossing bieden voor onze urgente problemen. Vaak leiden ze tot nieuwe problemen, of ze komen simpelweg te laat. 

Gebrek aan vooruitgang 
 

Bovendien vind ik het gebrek aan vooruitgang ontmoedigend. Hoewel hernieuwbare energiebronnen ongetwijfeld een stap in de goede richting zijn, dienen ze momenteel als toevoeging in plaats van een transitie. De toenemende vraag naar energie vereist snellere en grotere veranderingen van onze samenleving om onze milieuproblemen effectief aan te pakken. Om over biodiversiteit maar te zwijgen: door vertragingen in ons ecosysteem moet een groot deel van het verlies aan biodiversiteit door acties in het verleden nog komen.

Een belangrijke reden voor dit gebrek aan vooruitgang ligt in het feit datoverheden vertrouwen op marktgedreven beleid, waarbij wordt verwacht dat marktpartijen die ons hier hebben gebracht ook de economie gaan verduurzamen. Niet afbouw, vraag verminderen of het afzien van groei of winst. 

Jevons-paradox 

Deze benadering negeert de Jevons-paradox, waarbij innovatieve duurzaamheidsoplossingen kunnen leiden tot een verhoogde consumptiesnelheid. Zoals het steeds zuiniger, maar ook steeds groter worden van auto’s. Een zuinige elektrische SUV is niet zoveel beter voor het milieu dan een kleine benzineauto. Dit is het gevolg van markten: ze zijn altijd op zoek naar manieren om winst te maken op de meest efficiënte manier, zonder rekening te houden met duurzaamheidsdoelstellingen. 

Radicale oplossingen 

In 2006 bracht Al Gore zijn film 'An Inconvenient Truth' uit, maar velen worstelen nog steeds met het begrijpen van de cruciale boodschap. Ondanks talloze waarschuwingen van wetenschappers, de VN en nog meer wetenschappers die ons ecosysteem echt begrijpen, wijken we van de ongemakkelijke waarheden af door op kleine details te focussen en alarmistische stemmen te negeren. Helaas geven onze beleidsdiscussies vaak prioriteit aan de belangen van de bevoorrechten (dat betekent: de meesten van ons in de rijke westerse wereld), waardoor we ons in een gevaarlijke staat van milieukwetsbaarheid bevinden. Over een ongemakkelijk waarheid gesproken. 

Om die uitdagingen effectief aan te gaan, pleit ik er sterk voor om een strategie van radicaal pragmatisme teomarmen. Radicaal, door te vragen om een systeemverandering die leidt tot een goed leven voor alle mensen op een bloeiende planeet, nu en in de toekomst. Pragmatisch in de erkenning dat belangrijke veranderingen vragen om tijd, compromissen en inclusie om de diverse noden in onze samenleving een plaats te geven. Als ik met het label van radicale pragmatist of alarmist bereik dat ik kan bijdragen aan het aanreiken van argumenten en oplossingen die de status quo uitdagen en die de weg banen voor een betere toekomst voor de mensheid, dan aanvaard ik die rol van ganser harte.

Keuze gemaakt 

Laat het voor ons allen duidelijk zijn:er zijn geen gemakkelijke uitwegen uit de milieucrisis waar we voor staan. We hebben samenwerking tussen tovenaars en profeten nodig. Geen magie, maar hard werken om oplossingen van de tekentafel naar de praktijk te brengen. We kunnen ofwel meedoen aan een vruchteloos spel van verstoppertje, de waarheid vermijden, of onszelf confronteren met de realiteit en werken aan levensvatbare oplossingen.

Ik heb mijn keuze gemaakt. Ik wil graag een actieve rol spelen bij een radicale positieve verandering. Pragmatisch, inclusief, met experimenteren, falen en weer opstaan. Als het lukt met innovatie, en economische groei gaat hand in hand met het oplossen van de ecosysteemcrisis, dan is dat geweldig. Maar aangezien we niet weten of dat mogelijk is, wil ik graag alle oplossingen – ook radicale – op tafel, om van daaruit pragmatische stappen te zetten.