Om onze CO2-uitstoot te verminderen kijken we vaak naar sectoren zoals energie, landbouw, vervoer en bouw. Maar ook culturele activiteiten zijn een bron van uitstoot, of het nu gaat om gebouwen, verwarming, vervoer van bezoekers en materiaal, digitale hosting, decorbouw of drukwerk. De cultuursector staat dus, net zoals andere sectoren, voor de taak om haar CO2 emissies in kaart te brengen en te reduceren. Daarin kan ze voortrekker zijn van verandering.

Vele professionals in de cultuursector zijn zich bewust van hetgeen op het spel staat en van de rol die cultuur kan spelen in onze veranderende samenleving.

Een belangrijke sector op verschillende niveaus

Triodos Bank gelooft dat kunst en cultuur een krachtige motor zijn voor positieve verandering. Ze zijn essentieel. Want door ideeën en mensen met elkaar te verbinden dragen ze bij tot onze samenleving. Ze weerspiegelen en stimuleren verandering. Ze moedigen creativiteit en vernieuwing aan. Ze inspireren, verklaren of versterken de ontwikkeling van individuen en de maatschappij als geheel. En daarom zijn ze van essentieel belang voor duurzame ontwikkeling.

Ook op de economie heeft cultuur een grote invloed:

Volgens een onderzoek van The Shift Project nemen culturele activiteiten in Frankrijk bijna drie uur van de dag in beslag en besteden Franse huishoudens er ongeveer 4% van hun budget aan.

Volgens een onderzoek van Ernst & Young uit 2014 is cultuur in Europa goed voor 536 miljard euro aan inkomsten en 4,2% van het Europese bbp.

Volgens een onderzoek van Elisabetta Lazzaro (ULB) van Elisabetta Lazzaro (ULB) en Jean-Gilles Lowies (ULg) vertegenwoordigt de culturele sector in België ongeveer 250.000 banen en 5% van het bbp.

Op weg naar koolstofneutraliteit 

Wist je dat we, om aan de akkoorden van Parijs te voldoen, per persoon niet meer dan twee ton koolstof per jaar mogen uitstoten, culturele activiteiten inbegrepen? Daarom: wat is het gewicht van cultuur in deze koolstofvoetafdruk? En hoe kunnen we die verminderen, terwijl de culturele diversiteit en de toegang tot cultuur voor iedereen behouden blijft, of zelfs verbetert?

The Shift Project heeft gedurende anderhalf jaar een onderzoek uitgevoerd in de  cultuursector in Frankrijk. Daaruit blijkt dat de CO2-emissie van de sector hoofdzakelijk afkomstig is van deze vier bronnen:     

  • Vervoer: cultuur en vrije tijd zijn de derde belangrijkste reden waarvoor de Fransen zich verplaatsen
  • Landbouw: voedsel is een belangrijk onderdeel van culturele evenementen
  • Gebouwen en hun energieprestatie: belangrijk bij vele culturele activiteiten
  • Digitale info: de meerderheid van de online geconsumeerde inhoud is cultureel

Voorbeeld

Het koolstofeffect van de volledige exploitatie van de Franse bioscopen zou 1,07 miljoen ton CO2-equivalent bedragen, wat overeenkomt met de koolstofuitstoot van alle inwoners van een stad als Nancy. En het zijn de zalen van de megacomplexen die de grootste impact hebben.

Het geschatte koolstofeffect van een film zou 750 ton CO2-equivalent bedragen.

Bron: Rapport van het onderzoek 'Décarbonons la culture'

In België heeft de Fédération des Employeurs des Arts de la Scène (FEAS - Federatie van Werkgevers in de Podiumkunsten) de impact van de sector ook bestudeerd en ze komt tot enigszins andere cijfers, maar globaal toch ook tot soortgelijke bevindingen als in het Franse onderzoek.

Vijf hefbomen voor actie

In het onderzoek identificeert The Shift verschillende hefbomen voor de vermindering van de CO2-uitstoot in de cultuursector en doet ze een reeks zeer concrete aanbevelingen voor de subsectoren podiumkunsten, beeldende kunst, uitgeverij en film.

  • Activiteiten verplaatsen

    Door de locatie van activiteiten te verplaatsen kan cultuur zowel een positief indirect effect hebben op een lokale overgangseconomie als de uitstoot ervan rechtstreeks verminderen.   

    In de boekensector kan door andere keuzes van de uitgever het aantal kilometers dat een boek aflegt tussen de plaats van papierproductie, de drukker en de opslagplaats met een factor 20 of meer worden verminderd.
  • Het rustiger aan doen

    De covidpandemie heeft ons hiermee vertrouwd gemaakt. Op het vlak van cultuur gaat het bijvoorbeeld om meerdere reizen samenvoegen, langer op één plaats verblijven en lokale recreatie vaker verkiezen boven rondreizen.

    Door te stoppen met vliegen heeft choreograaf Jérôme Bel een nieuwe manier bedacht om zijn werk te presenteren. Deze kunstenaar filmt zijn repetities en stuurt de videobestanden vervolgens naar regisseurs op andere continenten. Die creëren zijn werk opnieuw met lokale dansers en laten het op hun grondgebied rondreizen met de minst koolstofintensieve transportmiddelen.
     
  • Schaalverkleining

    Het succes van culturele evenementen wordt vaak afgemeten aan het aantal toeschouwers. De omvang van het publiek neemt voortdurend toe, maar ook de koolstofvoetafdruk wordt groter. Dit geldt vooral voor grote festivals, beurzen en biënnales. Maar ook voor tentoonstellingen van beeldende kunst waarbij grote kunstwerken over de hele wereld moeten worden vervoerd. Kleinere, lokale evenementen en tentoonstellingen waarvan de werken worden geselecteerd op basis van hun oorsprong en omvang, zijn bijvoorbeeld initiatieven die niets aan artistieke kwaliteit inboeten, maar wel minder uitstoot veroorzaken.
  • Milieubewustzijn

    Een goed voorbeeld is de ecologisch verantwoorde renovatie van Le Rideau, een theatergebouw in Brussel.  Aan de oorsprong van het project ligt allereerst een oud moratorium, dat de aanleg van nieuwe infrastructuur in de Federatie Wallonië-Brussel verbiedt. Alles moet in bestaande infrastructuur worden geïntegreerd. Daar begint de belangrijkste energiebesparing. Vervolgens is er in het project zelf ruimte voor creativiteit, hergebruik, recuperatie (bijvoorbeeld voor de stoelen op de tribune) en een doordachte keuze van materialen, die waar mogelijk uit Europa komen.
  • Afstand doen

    Om aan de cultuur zelf niet te raken, waarom gewoon niet afzien van praktijken die een bijzonder grote impact hebben? Zoals steeds krachtigere geluidssystemen, almaar hogere streamingkwaliteit, telkens weer nieuwe vloerbekleding bij tijdelijke tentoonstellingen, enz.

    Zoals secretaris-generaal van Le Rideau Catherine Briard zegt: "Het is essentieel om in een bepaald gebied verankerd te zijn en er de krachten te bundelen, met name met lokale producenten."  

Financiering van het koolstofvrij maken van de sector

Triodos Bank meet sinds 2018 elk jaar de impact van de verschillende sectoren die zij financiert op het gebied van CO2-uitstoot. Dat is  uitzonderlijk in de banksector. Volgens haar verslag van 2021 is de sector "kunst en cultuur" goed voor 9,2% van de koolstofemissie die via financiering wordt gegenereerd ... terwijl de sector 'slechts' 5,2% van haar kredietportefeuille vertegenwoordigt.  

Triodos Bank heeft zich tot doel gesteld in 2035 koolstofneutraal of 'netto-nul' te zijn door in te grijpen in haar hele waardeketen, d.w.z. zowel in haar interne werking – wat al het geval is – als in de verstrekte leningen en beleggingen van haar fondsen. 

Hoe kunnen we de cultuur financieren en samen vooruitgang boeken in het terugdringen van onze uitstoot? Om realistisch, doeltreffend en correct te zijn, willen wij deze denkoefening samen met de actoren in het veld uitvoeren. Om dit te bespreken heeft Triodos Bank, in samenwerking met Prométhéa, op 22 juni 2022 actoren uit de culturele sector en het kabinet van de minister van Cultuur van de Waals-Brusselse Federatie bijeengebracht voor een gespreksnamiddag. En dit is nog maar het begin.