Voor veel mensen is biodiversiteit in de eerste plaats een waarde op zich, het wonder van onze planeet. Maar biodiversiteit is ook wat onze ecosystemen doet functioneren, ecosystemen waarvan wij voor bijna elke behoefte afhankelijk zijn. Zelfs de behoeftes waar we niet over hoeven na te denken. Ademen, bijvoorbeeld. Naast voedsel en grondstoffen omvatten de ‘ecosysteemdiensten’ veel waardevolle en onbekende functies, zoals bodemregeneratie, fotosynthese (of opvang van CO2 en zonne-energie), waterzuivering, bestuiving, en bescherming tegen ziekteverwekkers, hittegolven en overstromingen.

Die diensten krijgen we gratis aangeboden door ecosystemen die spontaan herstellen. Op voorwaarde dat ze daartoe de kans krijgen. Tot het midden van de vorige eeuw leefden de mensen over het algemeen in evenwicht met de biosfeer. Na de Tweede Wereldoorlog heeft de mensheid echter een duizelingwekkende versnelling ingezet. De wereldbevolking is bijna drie keer zo groot geworden, het energieverbruik acht keer en het wereldwijde bbp tien keer. Tegelijk zijn de wilde fauna en flora gehalveerd. Conclusie: de exponentiële groei van onze economie en de enorme (zeer ongelijk verdeelde) winsten gingen ten koste van de natuur en de toekomstige generaties. En Earth Overshoot Day, de datum waarop we de grondstoffen hebben opgebruikt die de aarde in één jaar kan vernieuwen, valt nu in juli. 

Complexe realiteit,  duidelijke boodschap  

Het meten van de biodiversiteit (en het verlies ervan) is een lastige taak. Er worden verschillende indicatoren gebruikt, maar de meeste daarvan wijzen in dezelfde richting. Een voorbeeld van zo’n indicator is de Living Planet Index (LPI). Koen Stuyck, woordvoerder van WWF België: “Sinds 1970 zijn de populaties van gewervelde dieren volgens de LPI afgenomen met 68 %.” Volgens het Intergovernmental Platform on Biodiversity and Ecosystems (IPBES) zouden niet minder dan 1 miljoen soorten met uitsterven worden bedreigd. Daarom hebben steeds meer wetenschappers het over de zesde massa-extinctie. Een ongekend fenomeen in de menselijke geschiedenis. 

Merk op dat biodiversiteit niet beperkt blijft tot het aantal soorten op een bepaalde plaats – anders zouden dierentuinen geweldige hotspots van biodiversiteit zijn. 

Ze omvat ook de directe en indirecte interacties tussen organismen. Samen vormen ze een dynamisch geheel dat bestand is tegen schokken. Jonathan Marescaux, bioloog aan de UNamur en lid van The Shift, legt uit: “Biodiversiteit is een web waarvan elke draad met de andere verbonden is. Wanneer een draad verzwakt, nemen de andere het over.” Dus: hoe diverser een ecosysteem, hoe veerkrachtiger. Er komt evenwel een moment waarop een draad te veel het begeeft.  

Bekende oorzaken   

De oorzaken van het kwaad zijn bekend. De belangrijkste is de vernietiging en de versnippering van de natuurlijke omgeving, onder meer omdat land naar de agro-industrie gaat. Volgens zakenman Jeremy Coller is 91 % van de ontbossing in het Amazonegebied aan de vleesproductie te wijten. In Zuidoost-Azië is de monocultuur van palmolie de boosdoener. In totaal is 100 miljoen hectare tropisch woud verloren gegaan sinds 1980. Het is een buitengewoon reservoir van diversiteit dat leeggemaakt wordt. De groene long van de planeet dreigt daarbij te veranderen in een netto-uitstoter van CO2. Een rampscenario staat voor de deur. 

“Eén ton CO2 heeft hetzelfde effect ongeacht de plaats waar de CO2 wordt uitgestoten. Het ligt complexer met biodiversiteit.” Thomas Van Craen, directeur Triodos Bank 

Invasieve soorten zijn een andere, vaak onderschatte, factor. “We zijn de leefomgevingen overal ter wereld gelijk aan het trekken en dat maakt ze kwetsbaar, vooral voor ziekteverwekkers”, aldus Jonathan Marescaux. De derde oorzaak: vervuiling, met onder andere het massale gebruik van meststoffen en pesticiden die het milieu verstoren door eutrofiëring (overmaat aan stikstof en andere voedingsstoffen), een proces dat al 245.000 km2 kustecosystemen heeft omgevormd tot ‘dead zones’. De vierde factor is overbevis- sing. Zo wordt 33 % van de visbestanden overbevist, met alle gevolgen van dien voor  de mariene ecosystemen.  

En welke rol speelt klimaatverandering in dat alles? Als die – momenteel – nog geen belangrijke oorzaak van biodiversiteitsverlies is, dan zou ze wel eens de bedreiging te veel kunnen vormen. In het ‘business-as-usual’-scenario (+ 4,5 °C) zou 50% van de soorten in gebieden met een hoge biologische waarde met uitsterven worden bedreigd, terwijl een opwarming van maximaal 1,5 °C minder dan 25 % zou treffen, volgens een studie die in het tijdschrift Climate Change verscheen. Een opwarming van maximaal 1,5 °C zou minder dan de helft hiervan treffen. Maar we vergissen ons in de volgorde van de prioriteiten als we de aandacht uitsluitend op het klimaat vestigen. “Door de biodiversiteitscrisis op te lossen, kunnen we het klimaat stabiliseren, terwijl het weinig zin heeft om de klimaatcrisis op te lossen zonder de biodiversiteitscrisis aan te pakken”, meent Jonathan Marescaux.   

De financiële wereld tegenover (eco)systemische risico’s  

Het goede nieuws is dat we van koers kunnen veranderen. Met 4.000 miljard euro aan kredieten en investeringen heeft de financiële sector de middelen om een positieve kracht te zijn. Maar dan moet de sector ingrijpend veranderen. De financiële wereld richt zich immers systematisch op winst op heel korte termijn. Met de fundamentele parameters van onze planeet houdt de sector geen rekening in zijn evaluatiemethoden, zoals het heilige bbp, het enige kompas voor een menselijk schip dat op drift geslagen is. Vandaag weten we dat die zogenaamde externaliteiten de aarde net bewoonbaar maken. Zoals de econoom Partha Dasgupta samenvat: “Als we geen vrede sluiten met de natuur, zal niet alleen het financiële systeem averij oplopen, maar alle systemen waartoe we behoren, ook het leven.” 

Eigenlijk is de afbraak van de natuur nu al een financieel probleem. Steeds meer activa lopen het risico in waarde te dalen vanwege hun impact op ecosystemen. De Nederlandse centrale bank (DNB) heeft de belangrijkste risico’s rond de achteruitgang van de biodiversiteit vastgesteld. Het eerste is het fysieke risico dat activa vernietigd of onbruikbaar worden (ze worden ‘gestrande activa’ of  ‘stranded assets’ genoemd). Wanneer bestuivende insecten verdwijnen, zouden bijvoorbeeld landbouwbedrijven failliet gaan. De verzekeringssector wordt al getroffen: de dekking van natuurrampen, die steeds vaker voorkomen, wordt zeer duur. Het tweede risico is reputatieschade. Het financieren van activiteiten met zware gevolgen of het proberen verbergen ervan kan een verwoestend effect hebben op de publieke opinie en de beurswaarde. Maar zoals Jeremy Coller samenvat, “is niets doen het grootste risico”. Hoe langer de transitie wordt uitgesteld, des te groter de risico’s en de aanpassingskosten.   

Een nieuw paradigma 

Om die risico’s op te nemen in de financiële analyse, moet de impact op de biodiversiteit op een relevante en transparante wijze worden beoordeeld. Een uitdaging. Thomas Van Craen, directeur van Triodos Bank, vertelt: “1 ton CO2 heeft hetzelfde effect ongeacht de plaats waar de CO2 wordt uitgestoten. Het ligt veel complexer voor de biodiversiteit.” Daarom heeft Triodos Bank het Partnership for Biodiversity Accounting Financials  

(PBAF) mee opgericht. Dat partnership werkt aan een methodologie om de impact op biodiversiteit te meten en te verminderen. “Dit platform is opgezet naar het voorbeeld van een soortgelijk initiatief voor de CO2-boekhouding: het Partnership for Carbon Accounting Financials (PCAF). Het werk van PCAF heeft geleid tot mondiaal aanvaarde standaarden. Die geloofwaardigheid speelt in ons voordeel. We staan aan het begin van de weg, maar de ambitie is groot.  Ik ben ervan overtuigd dat biodiversiteit de komende jaren een speerpunt zal zijn.” Triodos heeft niet gewacht tot die standaard realiteit wordt om biodiversiteit in haar krediet- en investeringsbeleid te integreren. 

“Het heeft weinig zin om de klimaatcrisis op te lossen zonder de biodiversiteitcrisis op te lossen.” Jonathan Marescaux, extern docent UNamur & oprichter e-biom 

Thomas Van Craen: “Bij Triodos gaan we ervan uit dat elke investering een impact heeft waarmee we rekening moeten houden.” Dat betekent in de eerste plaats de negatieve gevolgen zo klein mogelijk houden door projecten uit te sluiten die een buitensporig grote impact hebben op de natuurlijke omgeving en die zich niet engageren tot transparante en ambitieuze trajecten om hun voetafdruk te verkleinen. In 2019 publiceerde Triodos Bank een pleidooi voor een hervorming van ons voedselsysteem en een drastische vermindering van de consumptie van dierlijke eiwitten. Verder financiert de bank lokale landbouwprojecten die veel verder gaan dan de criteria van de biologische landbouw (zie kader).  

Meer in het algemeen begint de financiële wereld de transitie als een kans te zien. Want volgens Bevis Watts, CEO van Triodos VK, “worden de meest verantwoordelijke banken geleidelijk de meest winstgevende”. Steeds meer positieve initiatieven zien het licht, zowel op het vlak van agro-ecologie, gedeelde en circulaire economie, slimme steden, als op het vlak van milieuherstel. Die laatste mogelijkheid biedt Natuurpunt, onder meer met het project ‘Bos voor iedereen’. Filip Hebbrecht van Natuurpunt begeleidt ondernemingen die in milieubescherming willen investeren: “In het kader van het project  

‘Bos voor iedereen’ wil de Vlaamse overheid 10.000 hectare bos erbij tegen 2030. Wij hebben ons geëngageerd om met de bedrijven waarmee we samenwerken 700 hectare daarvan voor onze rekening te nemen.” Daarbij focust de vereniging op gronden die dicht bij bestaande bossen liggen. Zo wordt de versnippering van wilde habitats tegengegaan, wat de biodiversiteit ten goede komt.  

Het is tijd voor verandering. De alleenheerschappij van het bbp als ultieme doel is voorbij. De ecosystemen doen het ons voor: door zorg te dragen voor het leven en biodiversiteit centraal te stellen, kunnen we een weg naar een groenere en eerlijkere toekomst vinden, de veerkracht van onze leefomgeving op aarde vergroten, de gevolgen van de klimaatverandering beperken, en productieve en gezonde landbouwsystemen creëren. We moeten de neerwaartse spiraal vervangen door een opwaartse. De financiële sector kan en moet die ontwikkeling versnellen. Ten slotte is het aan ons allemaal om veranderingen door te voeren, door middel van democratische besluitvorming, media-aandacht of consumptiekeuzes. De hoop rust hier op een nieuwe generatie burgers en politieke en financiële actoren, voor wie respect voor de natuur niet langer een aanpasbare variabele is, maar een eis waarover niet onderhandeld kan worden. 

“We zijn de leefomgevingen overal ter wereld gelijk aan het trekken en dat maakt ze kwetsbaar, vooral voor ziekteverwekkers”, aldus bioloog Jonathan Marescaux. 

De boodschap is duidelijk: het werkt! Biodiversiteit kan een bron van welvaart zijn, maar ook van inspiratie en hoop. De hele economie zou er een graantje van kunnen meepikken.