Veranderingsgericht bouwen voor langere levensduur

Circulair bouwen betekent een gebouw zo ontwerpen dat het flexibel kan worden ingezet. Door binnenmuren bijvoorbeeld demontabel en zo makkelijk verplaatsbaar te maken of door stopcontacten en leidingen zo te plaatsen dat het kantoorgebouw later misschien een woonfunctie kan krijgen, verleng je de levensduur van een gebouw. Doorgaans werkt een projectontwikkelaar voor een klassiek kantoorgebouw met een termijn van 15 of 20 jaar. Daarna heeft hij er genoeg aan verdiend en heeft het gebouw voor hem geen enkele waarde meer. Een probleem dat verholpen wordt wanneer het gebouw al in de ontwerpfase circulair wordt uitgedacht.

Kringlopen sluiten: zero waste

Circulair bouwen is een specifieke toepassing van een veel grotere mindshift die zich de laatste jaren ontwikkeld heeft binnen de economie. Als antwoord op de almaar sneller toenemende luchtverontreiniging, CO2-uitstoot, opwarming van de aarde en uitputting van natuurlijke grondstoffen, ontstond het idee van de circulaire economie. In dat economisch model, dat lijnrecht tegenover de lineaire wegwerpeconomie staat, worden grondstoffen, materialen en producten niet meer weggegooid. De gebruikte materialen zijn zo duurzaam mogelijk en daarom liefst biobased, zoals hout, dat geen schadelijke stoffen bevat en, indien afkomstig uit een duurzaam beheerd bos, hernieuwbaar is. Er wordt dus in principe geen afval geproduceerd. De kringloop wordt met andere woorden gesloten.

'Product as a service’

Circulair bouwen gaat verder dan louter het hergebruiken van grondstoffen en materialen, mede door het ‘Product as a service’-systeem toe te passen. Dit systeem houdt in dat je als eindgebruiker niet het product koopt, zoals een boiler, armaturen of een inboedel, maar dat je de dienst verbonden aan het product afneemt, respectievelijk warmte, energie of kantoormeubilair. De producent blijft eigenaar van het product en heeft er dan ook alle belang bij dat zijn product zo lang mogelijk naar behoren functioneert. Het systeem wordt toegepast in bijvoorbeeld de Vlaamse Green Deal Circulair Aankopen of het Brusselse initiatief ‘be circular’

Paspoorten voor materialen en onderdelen

Als we onderdelen van gebouwen opnieuw willen gebruiken, is het belangrijk dat we goed weten welke herbruikbare materialen en producten allemaal in het gebouw verwerkt zitten. Vandaag krijgen die onderdelen daarom steeds vaker een materiaalpaspoort dat hun terugname en hergebruik faciliteert. Digitalisering speelt daarin een belangrijke rol. Het platform Madaster bijvoorbeeld, is een bibliotheek en generator voor materiaalpaspoorten. Het summum is natuurlijk een gebouw helemaal demontabel maken, zodat het als het ware een materialenbank vormt.
Een absolute voorwaarde voor demontabel bouwen is wel dat de verschillende materialen zo zuiver mogelijk blijven. Dat doe je door de onderdelen niet met elkaar te verbinden door middel van lijm, kitten, cement of PUR, maar door middel van omkeerbare schroef- en kliksystemen, die ook makkelijk bereikbaar zijn. Wat projectontwikkelaars uiteraard interessante perspectieven biedt. Als een kind dat met steeds dezelfde blokjes telkens nieuwe bouwwerkjes maakt, zouden zij met echte bouwmaterialen telkens nieuwe projecten kunnen realiseren.

Nieuw kantoorgebouw: research by design

Een goed voorbeeld van circulair bouwen is het nieuwe hoofdkantoor van Triodos Bank in het Nederlandse Zeist, dat in al zijn facetten circulair en duurzaam te noemen is. Het gebouw werd ontwikkeld volgens de visie dat natuur, cultuur en economie met elkaar in balans zijn. Bij aanvang van de ontwerpfase werden verschillende onderzoeken uitgevoerd op het gebied van ecologie, cultuurhistorie, archeologie, bomen, water en verkeer. De bevindingen werden meegenomen in het uiteindelijke ontwerp. Zo is bij het bepalen van de plaats van het nieuwe kantoorgebouw rekening gehouden met de vliegroutes van vleermuizen op het landgoed door een minimale afstand van tien meter tot de bosrand aan te houden. Ook werd de hoogte van het gebouw beperkt tot 25 meter, rekening houdend met de boomgrenzen in de directe omgeving, en ligt het gebouw op slechts enkele minuten lopen van het station van Driebergen-Zeist, zodat gebruik van het openbaar vervoer op z’n minst wordt gestimuleerd.
Het nu nieuwe gebouw kan worden afgebroken en elders opnieuw heropgebouwd. De structuur van het gebouw bestaat voor 90 % uit hout. Het hele gebouw is geregistreerd in Madaster, zodat de gehele materiaalwaarde op elk moment exact kan bepaald worden.