In de nasleep van de financiële crisis probeerde de EU de financiële markten en banken te reguleren, maar de druk van de financiële lobby was groot. Er was ook te weinig tegenexpertise, ervaarde een groep Europarlementsleden. Omdat ze de eenzijdige druk een gevaar vonden voor de democratie, lanceerden ze in 2010 een oproep aan het middenveld voor de creatie van een ‘Finance Watch’, die een tegenwicht kan bieden.

De oproep werd door 200 nationale parlementsleden en Europarlementsleden van diverse politieke kleur ondertekend en bleef niet onbeantwoord: nog geen jaar na de oproep zag de ngo Finance Watch het levenslicht. De leden zijn vakbonden, milieuorganisaties, consumentenorganisaties, ngo’s en onderzoekscentra.

Benoît Lallemand, die sinds de begindagen bij Finance Watch werkt, staat intussen ruim een jaar aan het hoofd van de organisatie. Net als de meeste andere medewerkers, komt hij uit de financiële sector.

‘#ChangeFinance’

Hoe proberen jullie tegenwicht te bieden aan de finance lobby?

"Na de crisis formuleerde de G20 een agenda voor de hervorming van het financieel systeem. De Europese Commissie deed voorstellen om deze G20-agenda in EU-regelgeving om te zetten. De eerste jaren formuleerden we vooral technische argumenten om zoveel mogelijk uit deze agenda te halen, maar eigenlijk was die niet zo ambitieus. Onze impact bleek beperkt.

Je moet de agenda mee bepalen, want eens die vaststaat, heb je weinig manoeuvreerruimte. En zelfs dan levert expertiseontwikkeling en lobby beperkte resultaten. Daarom besloten we onlangs om voortaan meer in te zetten op het vormen van coalities en het voeren van campagne. Dit laatste onder de noemer ‘#ChangeFinance’.

We willen het brede publiek bewust maken van de noodzaak van een fundamentele verandering van het financiële systeem. Een bewustzijn over hoe we een kans gemist hebben na de vorige crisis en hoe we nu een tweede push nodig hebben."

Hebt u de voorbije jaren zaken zien veranderen?

"De houding van het middenveld heb ik sterk zien evolueren en dat komt ook deels door ons werk. Ze hadden een complex als het over de financiële wereld gaat. Het is ook ingewikkeld en dat maakte hen onzeker. We hebben een sterk merk met een goede reputatie op vlak van onderzoek en lobby. We onderbouwen hun argumenten.

De laatste twee jaar begon de Europese Commissie opnieuw met dereguleren, ongedaan maken van de G20 agenda. We willen nog steeds opvolgen wat de EU doet op vlak van financiële regulering, maar nu zullen we proactief zijn. Sinds de klimaatconferentie van Parijs en de lancering van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen wordt gesproken over sustainable finance . Er is dus een momentum dat we moeten gebruiken.

Alleen negeert de framing van het debat over sustainable finance opnieuw het fundamentele probleem. Het narratief tijdens de One Planet Summit van president Macron is: ‘finance zal ons helpen’, maar dat is gewoon belachelijk.

Een nieuwe weg

Wat is dan het fundamentele probleem?

"Om te beginnen heeft het financieel systeem en de financialisering van de economie ons net in deze situatie gebracht. Vroeger, voor de jaren ’80, was de financiële wereld een dienaar van de economie, nu is het de meester geworden. Het woord ‘dienaar’ bedoel ik niet neerbuigend. Veel mensen in het bankwezen zouden trots zijn om zichzelf te omschrijven als mensen die economische zaken helpen verwezenlijken zoals KMO’s adviseren, innovatie faciliteren en huishoudens steunen. Een bank als Triodos doet dit ook en dat is een zeer positieve rol.

Vroeger was er een politieke en economische koers en de financiële wereld volgde. Nu gebeurt het omgekeerde. Een hoop indicatoren die geproduceerd worden door financiële markten zijn van levensbelang geworden voor een land of een onderneming. We moeten de verschillende maatregelen die genomen werden systematisch in vraag stellen."

Jullie schreven samen met de Global Alliance for Banking on Values (GABV) – waar Triodos Bank lid van is – en Mission 2020 mee aan een white paper ‘New pathways for sustainable finance’. Wat was de opzet van die paper?

"Het is een lijst met aanbevelingen voor beleidsmakers in Brussel over wat er moet gebeuren om sustainable finance te bekomen. De Europese Commissie stelde een expertengroep aan om rond dit thema te werken en een rapport op te stellen.

We wilden met onze paper de lat meteen hoog leggen, aangezien we verwachten dat het rapport niet zo ambitieus zal zijn als wij zouden willen. Ook de commissie bekijkt hoe het bestaande financiële systeem ons kan helpen. Dat slaat nergens op, want het systeem is net een van de oorzaken van onze problemen. Het zorgt er mee voor dat het milieu sneller dan ooit degradeert en dat de ongelijkheid toeneemt.

Je moet het systeem veranderen. De white paper start dan ook met die analyse: het financiële systeem is te groot en is niet genoeg verbonden met de reële economie."

Een label voor schadelijke leningen

Het rapport formuleert zes bouwstenen voor het hervormen van de financiële sector. Wat zijn volgens u de sleutelelementen van het rapport?

"Voor Finance Watch zijn de twee belangrijkste suggesties deze die het meeste potentieel hebben om een systeemverandering in gang te zetten: duurzaamheidsevaluaties van de vermogens en meer diversiteit. Alle financiële instellingen zouden hun kredieten en investeringen aan de Duurzame Ontwikkelingsdoelen moeten toetsen. Ondermijnen ze die of dragen ze bij aan de realisatie?

Producten, diensten en instituties die geen evaluatie doen, zouden een label moeten krijgen zoals ‘potentieel schadelijk voor mens en planeet’. Dit zou veel beter werken dan een label ‘sustainable finance’, dat maar weinig mensen zouden zien omdat het een niche is. Door het ontbreken van een label veronderstellen mensen dat het neutraal en daarom goed is, terwijl zo veel financiële producten en actoren schade berokkenen aan de samenleving.

Daarnaast moet er meer diversiteit komen in de financiële wereld. Vandaag is het businessmodel met aandeelhouders dominant. Zij zijn onderworpen aan het maximaliseren van kortetermijnrendement ten koste van elke andere bezorgdheid. Hierdoor heeft finance haar bestaansreden uit het oog verloren. We moeten dus actief publieke en missie-gedreven banken promoten, evenals verschillende businessmodellen zoals coöperaties."

Wat was voorlopig de impact van de white paper?

"De expertengroep werkt nog aan haar eindrapport, maar we hebben met deze paper zeker druk gezet om ambitie te tonen. Hierbij was het belangrijk om Triodos als co-auteur te hebben – Peter Blom, CEO van Triodos Bank is ook Voorzitter van de GABV-, want het maakt ons pleidooi geloofwaardig.

Tijdens de One Planet Summit in Parijs zei Europees Commissaris Valdis Dombrovskis dat de Commissie de zogenaamde ‘groene ondersteuningsfactor’ onderzoekt. Daarmee zouden banken minder kapitaal moeten vasthouden op ‘groene’ investeringen. Eigenlijk verkiezen we een toeslag op ‘bruine’ investeringen via kapitaalvereisten."

Waar zit het verschil tussen een groene ondersteuningsfactor en een bruine toeslag?

"Het is belangrijk om te begrijpen dat banken in Europa nog steeds niet genoeg kapitaal aanhouden om hun eigen verliezen te kunnen absorberen. Het financieel systeem is dus nog steeds niet stabiel. In de Verenigde Staten zien we nu deregulering en de Europese banken willen dit ook. Ze pushen voor de groene ondersteuningsfactor omdat ze het als een manier zien om de hoeveelheid kapitaal die ze moeten houden te verminderen.

Meer kapitaal aanhouden betekent namelijk minder winst voor de aandeelhouders. Ze kunnen dan al hun leningen en investeringen gewoon als groen markeren, want er is toch geen standaard. Als je daarentegen een toeslag zet op bruine investeringen, zullen ze meer kapitaal betalen of kiezen voor groene investeringen.

Kapitaalvereisten zorgen voor stabiliteit. Eigenlijk moet je daarmee geen kapitaal in een bepaalde richting willen sturen. Dat doe je normaal via regulering van de economie. Helaas bestaat daar momenteel geen politieke wil voor."

Finance ten dienste van de samenleving

Zal de verandering in het financiële systeem er komen via overheidsregulering of via zelfregulering van de sector?

"Niemand legt Triodos Bank op dat het duurzaam moet zijn. Bij een bank als Triodos zou je dus kunnen zeggen dat zelfregulering kan werken, maar algemeen moet het via de overheid opgelegd worden. Beleidsmakers schieten echter niet vanzelf in actie.

De macht ligt bij het publiek. De mensen zijn de status quo beu, dat zie je. Wanneer je verandering voorstelt, zullen ze ervoor kiezen. Kijk naar Brexit of Trump, die helaas een verkeerd soort verandering belichamen. Je hebt een brede coalitie van ngo’s nodig die op dit gevoel kunnen inzetten, die mensen infomeren, betrekken en activeren. Dit zal druk zetten op de politiek voor meer regulering. Zo kan ze finance terug ten dienste brengen van de maatschappij. Dat is de enige manier. Zelfregulering gebeurt helaas niet. Triodos is daarbij het tegenvoorbeeld.

Het feit dat actoren uit de praktijk een agenda voor verandering in finance steunen is heel nuttig. Ze brengen geloofwaardigheid en gewicht aan je verhaal. Ze zijn een levend voorbeeld van het soort finance dat we willen zien."

Bent u optimistisch over de toekomst van finance?

"Ja. Enerzijds is het triest om te zien waar we staan, tien jaar na de crisis. Tegelijkertijd weten mensen intuïtief dat een van de grondoorzaken van de vele problemen die we vandaag zien bij het financieel systeem ligt. De mensen op straat begrijpen dat soms beter dan beleidsmakers of hoogopgeleide mensen die zichzelf complexe verhalen over de eurozone vertellen.

Mensen weten dat banken en investeerders sterk genoeg waren om regulering na de crisis te vermijden. We hebben onze kans toen gemist, maar laten we een tweede keer druk proberen zetten. Dat is een positieve boodschap waar we een coalitie rond moeten bouwen.

Laten we de duivel terug in zijn doosje steken en finance opnieuw saai maken. (lacht)"

finance-watch.org