De circulaire economie wil producten, hun componenten en materialen zolang mogelijk in gebruik houden binnen opeenvolgende productiecycli. Het is het tegenovergestelde van het lineaire model waarop de huidige industriële economie is gebaseerd: ontginnen, produceren, consumeren en wegsmijten.

De deeleconomie en functiegerichte bedrijfsmodellen vloeien voort uit dit concept. Ze delen allemaal dezelfde gemeenschappelijke principes: verminderen, hergebruiken, recycleren, vernieuwen, herverdelen. Sommigen beschouwen de circulaire economie als een terugkeer naar het pre-industriële tijdperk. Men teelde gewassen, oogstte en at het daarna op. Hierna begon de cyclus opnieuw, terwijl de werktuigen zo lang mogelijk werden gebruikt. In een economie van overvloed heeft het industriële systeem deze visie radicaal veranderd: meer productie en meer consumptie werden de dominante dogma’s. Er is op die manier aanzienlijke vooruitgang geboekt, maar de druk op de planeet is geleidelijk aan ondraaglijk geworden. Natuurlijke hulpbronnen worden steeds kleiner en de negatieve gevolgen van overproductie vormen een bedreiging voor onze toekomst. Een explosie aan broeikasgasemissies, bergen afval, verlies aan biodiversiteit, bodemuitputting en de schaarste aan zoetwaterbronnen zijn slechts enkele voorbeelden.

Het ecodesign

In een circulair model streven ontwerpers er van in het begin naar om de levenscyclus van producten zo lang mogelijk te verlengen en hun waarde te maximaliseren door opeenvolgende 'gebruikslussen' te creëren tot het product definitief wordt geëlimineerd. Veel uitdagingen moeten tegelijkertijd worden aangepakt: een 'afvalvrij'-ontwerp vereist dat zoveel mogelijk componenten en materialen gerecycleerd en opnieuw gebruikt kunnen worden. Het minimaliseren van de negatieve effecten van productgebruik en zijn definitieve eliminatie heeft tot gevolg dat men zich moet concentreren op makkelijk verwijderbare en herstelbare componenten. Niet recycleerbare componenten moeten van biologische oorsprong zijn, zodat ze zonder enige hinder opnieuw in het milieu kunnen worden geïntroduceerd. Tenslotte moeten hernieuwbare bronnen in de energiebehoeften van de productie voorzien.

Een sprekend voorbeeld

Op industrieel gebied is een van de pioniers van deze nieuwe aanpak het Amerikaanse bedrijf Owens Corning. Deze specialist in isolatiematerialen is een van ‘s werelds toonaangevende gebruikers van gerecycleerd glas. De glasvezelproducten bevatten tussen 53% en 73% gerecycleerde grondstoffen. Door minder hulpbronnen te ontginnen, verlaagt het bedrijf het eigen energieverbruik tijdens de productie, terwijl ook het totale afvalvolume wordt verminderd. Bij de innovators hoort ook het Nederlandse bedrijf Interface, wereldleider in de productie van tapijten. Het bedrijf streeft ernaar om tegen 2020 zijn negatieve impact op het milieu volledig te elimineren. Hiervoor gebruikt het bijvoorbeeld nylonafval van gebruikte visnetten bij de productie van nieuwe vloeren. De voordelen zijn talrijk: verkleining van de eigen ecologische voetafdruk, vermindering van de oceaanvervuiling en tegelijk een duurzame bron van inkomsten voor de betrokken vissers. Het bedrijf heeft ook een technologie ontwikkeld om textielvezels netjes van oude tapijten te halen en opnieuw in het productieproces te introduceren.

Het product is het gebruik

Verbonden objecten bevorderen de overgang naar een productbeheer op basis van de dienst die een product biedt. Bij dit soort model blijft de producent eigenaar van de end-to-end-objecten waarbij enkel het gebruik aan de consument wordt toegestaan. Hij heeft er dus alle belang bij dat zijn product goed en lang blijft functioneren en de maximale waarde behoudt wanneer het uiteindelijk wordt teruggebracht. We nemen dus afscheid van de voorspelbare veroudering! Bij de grote groepen is Philips Lighting een pionier: voor bepaalde professionele klanten verkoopt de Nederlandse multinational verlichting aan een vaste prijs in plaats van lampen en lampenhouders. Als de prestaties ondermaats zijn, betaalt Philips het verschil terug. Wat er hen duidelijk toe aanzet om klanten de meest efficiënte service op energiegebied te bieden.

Betrek alle betrokken partijen

Breken met de lineaire waardeketen die de wereldeconomie aanstuurt, zal niet van de ene dag op de andere gebeuren. Het vereist een gezamenlijke inzet van bedrijven (en hun aandeelhouders), burgers en overheden. Bedrijven kunnen niet alleen een circulaire economie creëren. Het is daarom absoluut noodzakelijk dat elk individu zijn consumptiepatroon radicaal verandert en dat overheden de ontwikkeling van nieuwe circulaire modellen met (fiscale en andere) voordelen aanmoedigen. Een dergelijke beweging vereist uiteraard een internationale samenwerking.